Baruch nam samen met zijn jongere broer Gabriël de handel in wijn, olijfolie, vijgen en amandelen van zijn vader over. De firma had zwaar te lijden gehad toen een schip, dat hij in 1652 had gehuurd en bevracht, werd gegijzeld in de buurt van Tetuan in Marokko.⁷ Het schip werdt in mei 1653 geplunderd door zeerovers en opgebracht naar Salé. Zijn omzet was van 49.946 gulden in 1651 tot 11.246 gulden in 1654 gedaald.⁸ Eind 1654 deed Spinoza een betaling voor de joodse armen en de joodse gemeenschap.[Vlessing, p. 144] Dat de firma failliet zou, zijn moet betwijfeld worden. Dat Spinoza betalingen had gedaan en daarmee de ene crediteur bevoordeeld boven de andere is mogelijk. 

Isaac, Antonio en Gabriel Alvares

In augustus 1644 trouwde de 19-jarige Theodor Alvares van Parijs met Sara Vaez; zijn zwager was was getuige? Hij was de jongere broer van de juwelier Gabriel Alvares (ca 1622-1692).  Er zijn ook nog Isaac, Aron, Philip en een Josef Alvares allen uit Parijs afkomstig en zonen van Henrique (Daniel) Alvares en Gracia da Costa? Isaac Alvares (1625-1684) begon een diamantslijperij in het pand genaamd De gecroonde diamant op Uilenburg, mogelijk in de Batavierstraat.

In mei 1655 kregen de broers Antonio en Gabriel Alvares ruzie met Baruch de Spinoza (Bento Dispinose) over een nog te betalen rekening. Op 7 mei 1655 had Baruch een handgemeen met de Antonio Alvares, waarbij Spinoza’s hoed op de grond viel en is platgetrapt.^[24]  Omdat Antonio 500 gulden schuldig was aan Spinoza en hij zijn belofte om snel te betalen steeds maar niet nakwam, liet Spinoza hem gijzelen in de herberg “De Vier Hollanders” niet ver van de Beurs in de Nes. Antonio nodigde Spinoza uit om de zaak op te lossen, maar toen hij arriveerde gaf hij Spinoza een vuistslag.⁹[Nadler 2018, p. 101-103][Klever, W.N.A. (1994) Zicht op Spinoza: twintig tijdschetsen, p. 30-31] De 22-jarige Antonio is in bewaring steld?[Vlessing, p. 148]

Op 16 maart 1656 liet Spinoza zich onder voogdij stellen, maar niet door de Parnassim zoals gebruikelijk. De weeskamer stelde Louis Crayers als voogd over hem aan. Niet lang daarna heeft zijn voogd een verzoek ingediend bij de Hoge Raad, waarin om ontheffing is gevraagd als gevolg van Spinoza’s “jeugdige onzekerheid”. Dat verzoek is een week later gehonoreerd[M. Bosman (2018) ] met als gevolg niet langer achtervolgd kon worden door de schuldeisers van zijn vader, die verwikkeld was in nog een ander faillissement.[Vlessing, p. 146] (Volgens de Hollandse wetgeving kon hij zich daardoor met terugwerkende kracht handelingsonbekwaam laten verklaren).[http://blog.despinoza.nl/log/advies-van-odette-vlessing-over-spinozas-ban-dat-eigenlijk-geen-advies-wilde-zijn-want-onnodig.html] Pas enkele maanden nadat hij een beroep deed op de Hollandse wetgeving is hij in de ban gedaan. Het was volgens Vlessing onbestaanbaar in de joodse gemeenschap dat iemand het joodse erfrecht en het joodse huwelijksrecht niet naleefde en dat iemand op 23-jarige leeftijd minderjarig werd verklaard.[http://blog.despinoza.nl/log/advies-van-odette-vlessing-over-spinozas-ban-dat-eigenlijk-geen-advies-wilde-zijn-want-onnodig.html]

Op 27 juli 1656 werd Spinoza uit de Sefardische gemeenschap verstoten.^[34] De op schrift gestelde banvloek is bewaard gebleven en daarin wordt hem verweten dat hij er ‘vreselijke ketterijen’ en ‘monsterlijke daden’ op nahield. De verstoting hield mede in dat zijn familieleden geen contact met hem mochten hebben, noch hem op een of andere wijze mochten ondersteunen.^[35][36] Belangrijk is dat Spinoza nog geen enkel boek had gepubliceerd dat op bezwaren zou hebben kunnen gestuit. 

Zoekend

Vanaf het midden van de zeventiende eeuw hield intellectueel Europa zich bezig met de zuivere waarheid en vroeg zich af wat waar is in de Bijbel. In 1655 publiceerde Isaac La Peyrère in Amsterdam zijn ideeën over de geschiedenis en trok daarbij de juistheid van de Bijbel in twijfel.^[25] Athanasius Kirchner vroeg zich af of er ook vooraf aan de zondvloed regenbogen waren geweest. Spinoza hield zich op natuurkundige wijze bezig met het verschijnsel regenboog, dat eerst na het ontdekken van de brekingswetten van Snellius beter verklaard kon worden. In 1657 correspondeerde Spinoza met Christiaan Huygens over het verschijnsel, evenals over waarschijnlijkheid en kansberekening.

Spinoza had zich ondertussen bekwaamd in het Latijn en hield zich bezig met filosofie, moraal en overpeinzingen over de theorie van de onsterfelijkheid van de ziel.^[26] Hij was sterk beïnvloed door het werk van René Descartes, die uitgebreid over lichaam en ziel had geschreven. Spinoza bestudeerde ook het werk van Gersonides over onsterfelijkheid van de ziel en Maimonides,^[27] een arts en filosoof die in Marokko en Egypte werkte, en een van de belangrijkste joodse geleerden, omdat hij probeerde de Bijbel met de filosofie te verzoenen. Spinoza vond de opvattingen van Maimonides schadelijk, nutteloos, en absurd geëxplodeerd.^[28][29] Filosofie verbinden met een openbaringsgodsdienst is een lastige opgave en volgens sommigen onmogelijk. Spinoza loste dit op door de theologie ondergeschikt aan de filosofie te verklaren.^[30]

Spinoza verzette zich al in een vroeg stadium tegen het beeld dat God een menselijke gedaante zou zijn, tegen het idee van de uitverkiezing van het joodse volk door God en de goddelijke oorsprong van de Bijbel.^[31] Spinoza twijfelde eveneens aan de oorsprong van de tien geboden van Mozes en legde veel nadruk op het belang van een deugdzaam leven. De rabbijnen zouden hem volgens sommige schrijvers een pensioen hebben aangeboden als hij afzag van verspreiding van zijn ideeën, Vlessing bestrijdt dit. Het is ook mogelijk dat zijn contacten met andersdenkenden een rol speelden,^[32] en dat de rabbijnen een terugkeer naar de synagoge van Spinoza verwachtten.^[33]

Leerling Van den Enden

Spinoza wilde Latijn leren en schreef zich in bij de Latijnse school in Amsterdam van de ex-jezuïet Franciscus van den Enden die door zijn eerste biografen als Spinoza’s filosofische en politieke leermeester wordt genoemd. Door de leerlingen van de school werden klassieke toneelstukken opgevoerd, waarin Spinoza volgens sommige historici mogelijk heeft meegespeeld. Die mening baseren zij op passages uit de Eunuchus van Terentius die door Spinoza bijzonder vaak worden aangehaald in zijn Ethica.^[37][38] Of Spinoza ook de inhoud van het Philedonius kende is onduidelijk. Het allegorische toneelstuk werd geschreven door Van den Enden en is op 13 en 27 januari 1657 in de schouwburg van Van Campen opgevoerd.^[39]

Optica

Spinoza leerde het ambacht van lenzen slijpen, maar het is niet bekend van wie en wanneer. Spinoza had contact met twee broers Alvarez, diamantslijper en -handelaar; misschien dat het in die hoek gezocht moet worden. Het meest waarschijnlijk is dat hij dit deed uit wetenschappelijke interesse. Met Johannes Hudde correspondeerde Spinoza over de brandpuntsafstand. Theodor Kerckring die over een microscoop van de hand van Spinoza beschikte, Leibniz en Christiaan Huygens roemden de kwaliteit van Spinoza’s lenzen.^[43]

Rijnsburg en Voorburg

In 1661 is Spinoza vanuit Ouderkerk (of Amsterdam) met een slijpmolen,
een kist met boeken en hemelbed afgereisd naar Rijnsburg.[Het Spinozahuis in Rijnsburg door Martijn Meijer] Hij trok in bij de chirurgijn en Collegiant Herman Hooman, afkomstig uit Enkhuizen. Dat “pannekoekhuisje” staat nu bekend als het Spinozahuisje.^[44]

De Amsterdamse vriendenkring rondom Spinoza was klein, maar trouw. In besloten gezelschap werden zijn teksten becommentarieerd. De kring bestond uit de koopman/filosoof Pieter Balling, die werk van Spinoza vertaalde naar het Nederlands; Jarig Jelles, een koopman op de Herengracht, die hij al sinds 1654 kende; Adriaen Koerbagh; Johannes Koerbagh; Jan Rieuwertsz, de uitgever van Spinoza’s werken, die in zijn winkel in de Dirk van Hasseltsteeg onderdak bood aan vrijdenkers, tevens geldschieter; de evenoude doopsgezinde koopman in koloniale waren Simon Joosten de Vries van de Blauwburgwal die hem veradoreerde en een jaargeld verstrekte; de arts en latinist Johannes Bouwmeester, de arts en schrijver Lodewijk Meyer, de hoogleraar Burchard de Volder en de diplomaat Coenraad van Beuningen. De nog jonge, maar getalenteerde theologiestudent Johannes Casearius die eveneens inwoonde onderwees hij in de leer van Descartes.[Het Spinozahuis in Rijnsburg door Martijn Meijer][https://spinozaweb.org/people/25]

De jaren dat hij in Rijnsburg verbleef, behoorden tot zijn meest vruchtbare. In 1663 kwam het eerste deel van de Ethica als manuscript in de handen van zijn Amsterdamse vrienden. Datzelfde jaar verhuisde hij naar Voorburg, waar hij introk bij de schilder Daniël Tydeman aan de Kerkstraat. Daar werkte hij verder aan zijn Ethica. Spinoza bestreed ondertussen de opvatting dat hij een atheïst zou zijn, maar slaagde daar niet goed in.^[45] In 1663 schreef Spinoza Beginselen der Cartesiaanse Wijsbegeerte (Principia philosophiae cartesianae). Dit is het enige werk dat tijdens zijn leven is uitgebracht en voluit zijn naam op de titel vermeldt. In de winter van 1664-1665 heeft Spinoza ongeveer drie maanden op het stille platteland nabij Schiedam heeft gewoond ten huize van Alewijn Gijsen, een zwager van zijn Simon Joosten de Vries. Naar het zich laat aanzien had Spinoza daar ook kontakt met de Rotterdamse advocaat en Collegiant Adriaen Paets (1631-1686).

Henry Oldenburg, met wie Spinoza correspondeerde over Robert Boyle en Pierre Gassendi, werd in 1667 twee maanden opgesloten in de Tower of London. Verondersteld wordt dat de opsluiting te maken had met zijn contact met Spinoza.^[46] Adriaen Koerbagh bracht in 1669 het boek ‘Een Ligt schijnende in duystere Plaatsen‘ uit, dat de geest ademt van Spinoza’s filosofie. Koerbagh werd voor godslastering veroordeeld tot tien jaar rasphuis en stierf enkele maanden later.

Den Haag

Tussen 1669 en 1671 verhuisde Spinoza naar Den Haag. Hij kreeg kost en inwoning bij een weduwe op de Stille Veerkade, maar toen dat te duur voor hem werd, verhuisde hij naar de Paviljoensgracht. Hier huurde hij een kamer bij een Lutherse ouderling.^[47] Hij zou in dit “Spinozahuis“, dat voorheen eigendom was van de landschapschilderJan van Goyen, tot aan zijn dood blijven wonen.

Spinoza deed in Den Haag een poging om kennis te maken met Cosimo III de’ Medici. De behoudende prins weigerde hem te ontmoeten toen hij op bezoek was bij prins Willem III. Spinoza had ondertussen het Godgeleerd-staatkundig Vertoog, ofwel de Tractatus theologico-politicus geschreven, dat in 1670 anoniem werd gepubliceerd. Het zou het oudste pleidooi [(Tak, 1931)] zijn voor de vrijheid van meningsuiting.^[48]

In het rampjaar 1672 greep de lynchpartij op Johan de Witt en zijn broer Cornelis hem zeer aan. Spinoza was dermate geschokt, dat hij ‘s nachts een pamflet schreef met de titel Ultimi Barbarorum  de ergste barbaren) om het bij de Gevangenpoort op te hangen.^[49] Zijn huisbaas, Hendrik van der Spyck, wist hem tegen te houden door de voordeur op slot te draaien.

In het voorjaar van 1673 werd hem een professoraat wijsbegeerte aangeboden aan de Universiteit van Heidelberg, waar zijn medestander Samuel von Pufendorf had gedoceerd,^[50] maar Spinoza bedankte voor de eer “… aangezien ik nooit lust heb gevoeld in het openbaar te doceren, kan ik er niet toe komen deze prachtige gelegenheid aan te grijpen, hoewel ik de zaak lange tijd bij mijzelf overwogen heb”.^[51] Het is mogelijk dat men hem op diplomatieke wijze te verstaan had gegeven niet de beginselen van de Nederduits Gereformeerde Kerk aan te vallen.^[52][53][54]

In datzelfde jaar reisde hij naar de stad Utrecht, die de Fransen al een jaar bezet hielden. Spinoza wilde met de Franse legeraanvoerder Lodewijk II van Bourbon-Condé van gedachten wisselen over de vredeskansen en werd ontvangen door maarschalk de Luxembourg.^[55] De gesprekken gingen niet door omdat de zieke Condé terugreisde naar Frankrijk.^[56] Bij zijn terugkeer zou Spinoza zijn verdacht van spionage of landverraad en zich volgens Jan Romein maandenlang schuilhouden.^[57]

Bezoek

De Utrechtse arts Lambert van Velthuysen had kritiek op het godsbeeld van Spinoza. Hij beschuldigde Spinoza van blinde overgave aan het noodlot.^[58] De God die Spinoza schetste had geen goddelijke wil. Daardoor was volgens Van Velthuysen niet langer aan God af te meten wat ‘goed’ en wat ‘kwaad’ was. Moraal en deugdzaamheid werden zo in de waagschaal gesteld, en dat had allerlei onzekerheden ten gevolg. Ook werd volgens Van Velthuysen de waarde van de Bijbel aangetast. Want als God geen moreel oordeel gaf, dan was de Bijbel weinig meer dan retoriek. Spinoza was niet onder de indruk en stuurde Van Velthuysen een gepeperde brief.^[59] Desalniettemin hielden Spinoza en Van Velthuysen contact. Vanaf 1673 bezochten ze elkaar regelmatig en hielpen elkaar bij het uitbrengen van teksten.

In 1674 is het Tractatus theologico-politicus (Theologisch-politiek traktaat) in Nederland verboden. Spinoza begon een correspondentie met de Duitse natuurkundige en wiskundige Ehrenfried W. von Tschirnhaus, die voorheen in Leiden studeerde. Jonathan Israel stelt dat de discussies tussen beiden over de vrije wil, de motivatie van de mens, Descartes’ wetten van de beweging en andere vraagstukken duidelijk de meest stimulerende waren in de laatste fase van Spinoza’s leven.^[61]

Albert Burgh (1650-1708), franciscaan in Rome, schreef Spinoza op 11 september 1675 een beroemd geworden brief om Spinoza op zijn rationalistische dwalingen en ongeloof in Christus te wijzen.¹⁰

In 1676 kwam Leibniz op bezoek. De twee filosofen voerden lange gesprekken, onder andere over het begrip zielsverhuizing bij Pythagoras.^[62]

Overlijden

In zijn laatste levensjaren kreeg Spinoza regelmatig bezoek van de arts en alchemist George Arent Schuller uit de Kalverstraat. De 25-jarige Amsterdamse medicus stelde in februari 1677 dat Spinoza niet lang meer te leven had. Kort daarna, op 21 februari, stierf Spinoza aan een longziekte, naar verluidt tuberculose. Door zijn vrienden werd hij begraven op het kerkhof van de Nieuwe Kerk in Den Haag. Voor zijn laatste reis werden zes koetsen ingehuurd.

Boekenkast

Spinoza bezat bij zijn overlijden honderdzestig boeken: zesennegentig in het Latijn, zeventien meertalig, zestien in het Spaans, dertien in het Nederlands en tien in het Hebreeuws. De belangrijkste onderwerpen waren taalwetenschap, klassieke en eigentijdse gedichten, theologie, politieke theorie, wiskunde, natuurwetenschap en filosofie. Zijn zus Rebecca weigerde de geringe opbrengst.

Spinoza bezat naast alle werken van Descartes, het meetkundig en rekenkundig verzamelwerk Elementen van Euclides, ook een reisverslag naar Spanje van de hand van Cornelis van Aerssen van Sommelsdijck, de epigrammen van Marcus Valerius Martialis, astronomische werken van Philippus Lansbergen en een medisch werk van Nicolaes Tulp.

Postume werken

Zijn lessenaar, met daarin zijn voltooide en onvoltooide manuscripten, werd naar de uitgever Jan Riewertsz gebracht. Nog in zijn overlijdensjaar verscheen Opera Posthuma (‘Postume werken’). Deze werd vertaald door Jan Hendriksz Glazemaker en in 1677 gepubliceerd als De nagelaten geschriften van B.d.S. Een verbod op publicatie door de Staten van Holland heeft de verspreiding niet kunnen stoppen.

Spinoza’s correspondenten

Spinoza heeft gecorrespondeerd met diverse personen. Hij bewaarde de binnengekomen brieven en de kladversies van de verstuurde brieven. Akkerman e.a.: Briefwisseling, vertaald uit het Latijn en uitgegeven naar de bronnen bevat 88 brieven van en aan Spinoza, met de volgende correspondenten.

Liefdesleven

Spinoza is zijn gehele leven ongetrouwd gebleven, maar hij was niet de eenzame vrijgezel. De overlevering vermeldt slechts één geval van zijn interesse in het andere geslacht, voor Clara Maria van den Enden, de manke dochter van zijn leermeester. Deze zou Spinoza hebben afgewezen en in 1671 trouwen met Theodoor Kerckrinck. Het verhaal wordt echter in twijfel getrokken.^[64]

In een smaadgedicht uit 1683 lijkt Joachim Oudaen te impliceren dat Spinoza homoseksueel was; dat is niet onmogelijk, maar hiervoor bestaan geen andere aanwijzingen dan de relatie met de inwonende theologiestudent die de jalousie opriep van Simon Joosten de Vries.

Werk

Spinoza’s denken combineert cartesiaanse metafysische en epistemologische principes met elementen uit het oude stoïcisme en het middeleeuwse, joodse rationalisme tot een zeer origineel systeem. Zijn zeer naturalistische opvattingen over God, de wereld, de mens en de kennis dienen om een ​​morele filosofie te funderen, gericht op de controle van de hartstochten, wat leidt tot deugd en geluk.^[65] Hij beschouwde de mens als een extern aangestuurde machine, terwijl de mens zelf zich vrij waant.

Spinozisme versus atheïsme en theïsme

Er bestaan verschillende interpretaties over de religieuze opvattingen van Spinoza. Voor sommigen is Spinoza een boegbeeld van het atheïsme, volgens anderen eerder van het pantheïsme. De basis van zijn stelsel is zijn neutraal monistische Godsopvatting. Spinoza had een heel ander godsbegrip dan de drie monotheïstische religies.

Volgens Spinoza was God niet de schepper van de wereld, maar de wereld een onderdeel van het goddelijke.^[67] Wonderen zijn volgens Spinoza niet het bewijs van goddelijke macht, maar van menselijke onwetendheid. Spinoza vond dat de aanwezigheid van God niet bewezen wordt door wonderen, maar door de orde in de natuur. Als we de oorzaken van ons handelen niet kennen, spreken we over de vrije wil, maar voor Spinoza was dit een gevolg van onwetendheid. Volgens Spinoza is onwetendheid het voornaamste obstakel bij het nastreven van een deugdzaam leven, niet egoïsme.^[68] Goed en kwaad moeten volgens hem beschouwd worden als gelijkwaardig aan gezond en ongezond. Overgaan van passiviteit naar activiteit is volgens Spinoza altijd overweldigend, bevrijdend en vreugdevol.

Invloed spinozisme

Het genootschap Nil Volentibus Arduum (Latijn voor ‘niets is moeilijk voor hen die willen’) was het motto van een roemrucht gezelschap van intellectuelen, opgericht in Amsterdam in 1669, naar het voorbeeld van de Académie Française. Het was mede opgericht om onder de dekmantel van een cultureel gezelschap vrijelijk te kunnen discussiëren over de spinozistische filosofie, die zij wilde verspreiden.

Door wat bekend is geworden als de Pantheïsme Controverse, kwam de filosofie van Spinoza eind achttiende eeuw binnen Europa opnieuw in de belangstelling. De dichter Lessing gaf in 1780 de Duitse filosoof Jacobi die Spinoza wilde bestrijdente kennen dat er geen andere filosofie was dan die van Spinoza en niet zo gauw een andere naam zou weten.¹¹ Spinoza had invloed op  het Duitse idealisme en de vroeg-romantiek. Filosofen als Hegel, Fichte, Schlegel en de schrijverGoethe knoopten bij hem aan.¹² Rond 1800 was de belangstelling voor Spinoza’s werk dusdanig groot, dat er in 1802 in Jena voor het eerst een (Duitse?) uitgave van zijn verzameld werk gepubliceerd werd.^[69]

Ook Albert Einstein bewonderde hem en vond aansluiting bij zijn abstracte godsbeeld. “Ik geloof in de God van Spinoza, die zichzelf openbaart in de wetmatige harmonie van het heelal, en niet in een God die zich bemoeit met het lot en de handelingen van mensen”, schreef Einstein. In 1920 bezocht hij Rijnsburg en schreef hij een gedicht getiteld “Zu Spinozas Ethik”.

In de twintigste eeuw zijn twee bloeiperioden van het spinozisme aan te wijzen. De eerste was een Spinoza-cultus in de Weimarrepubliek, in de jaren twintig. Deze dient gezien te worden in de context van het toenemende antisemitisme. Bij het begin van de Tweede Wereldoorlog werd het eerste bloeimoment de kop ingedrukt. De tweede periode trad op na die oorlog, toen Spinoza een populair studieobject werd voor de Franse marxisten, waaronder Louis Althusser, Pierre Macherey en de Italiaan Antonio Negri. De populariteit van het neoliberalisme en de ondergang van het marxisme zorgde ervoor dat ook toen, het spinozisme geen vaste plek kreeg binnen de hedendaagse politieke filosofie.^[bron?]

• De filosoof Pierre Bayle, die aan het einde van de 17e eeuw Spinoza in Frankrijk promote, door in zijn Dictionnaire Historique et Critique een lang lemma aan hem te wijden, beschouwde de Chinese filosofie als een vorm van spinozisme.^[71][72]
• Tweede druk van Bayle’s Encyclopedie, waarin opvallend veel aandacht werd besteed aan Spinoza. Gedrukt in Rotterdam. (1702⁾
• Nicolas Malebranche, een cartesiaan, was de meest capabele filosoof die Spinoza zou kunnen bestrijden, maar het niet deed. Dat deden zijn volgelingen.^[73]
• Jean-Baptiste Boyer, Marquis d’Argens was waarschijnlijk de auteur van de anoniem verschenen op filosofische gesprekken en seksuele escapades gebaseerde roman Thérèse philosophe (1749), waarin de hoofdpersonen discussies voerden over onder andere het spinozisme.
• De radicale Verlichters en atheisten als Denis Diderot en Paul Henri Thiry d’Holbach kenden zijn werk.
• Johannes van Vloten vond de Ethica terug en staat bekend als de herontdekker van Spinoza’s werk; onder meer door de uitgave (samen met Jan Pieter Nicolaas Land) van diens Verzamelde Werken (Opera Omnia in 2 delen, 1882-1883). In totaal schreef Van Vloten tussen 1853 en 1883 bijna zestig beschouwingen over Spinoza. Hij had een belangrijk aandeel in het in Den Haag in 1880 oprichten van een standbeeld van Spinoza.
• De Nederlandse dichter Herman Gorter maakte een vertaling van de Ethica.
• Theun de Vries (1972) Spinoza – Beeldenstormer en wereldbouwer, H.J.W. Becht.
• Haije Bouwman (2010) schreef een eigentijdse Nederlandse hertaling van de Ethica.

1. ↑ Nadler, S. (2008) De ketterij van Spinoza, p. 178.
2. ↑ Klever, W. (1995) Een nieuwe Spinoza in veertig facetten, p. 110.
3. ↑ Steenbakkers, Piet (1999/2000) Benedictus de Spinoza, een overzicht (1632-1677) In: Filosofie: tweemaandelijks tijdschrift van de Stichting Informatie Filosofie, jaargang 9 nr. 6, p. 4–14
4. ↑ Steenbakkers, Piet (1999/2000)
5. ↑ Akkerman, F. et al. (1977) Spinoza. Briefwisseling, p. 31.
6. ↑ Brackman, Eli (2009) Why was Spinoza excommunicated?
7. ↑ Bruyn-Kops, Henriette de (2007) A Spirited Exchange: The Wine and Brandy Trade Between France and the Dutch p. 282
8. ↑ Isaac overleed in april 1627 in Rotterdam en werd evenals de twee schoondochters en twee kleinkinderen op begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel begraven.
9. ↑ Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek
10. ↑ Frederiks, J.G. (1890) Kohier van den 200-sten penning voor Amsterdam en onderhoorige plaatsen over 1631
11. ↑ Zij was de dochter van koopman Henrique Garces, alias Baruch senior en naar wie Baruch Spinoza vernoemd werd. In: Nadler, Steven (1999), p. 36
12. ↑ Deze kinderen waren: Miriam (1629-1651), Isaac (1630/1632-1649), Baruch, Rebecca en Gabriel.
13. ↑ Over de naam van de grootvader bestaat verdeeldheid. Joodse kooplieden maakten veelvuldig gebruik van aliassen (hun christelijke doopnaam) om hun familie en handelsrelaties te beschermen en de autoriteiten op een dwaalspoor te brengen. De immigranten noemden zich Portugees omdat de Noordelijke Nederlanden in oorlog waren met Spanje.
14. ↑ Nadler, Steven (1999) Spinoza, a life Cambridge University Press, Cambridge, p. 63
15. ↑ Hij werd bij een bezoek aan de notaris door zijn dochter geholpen.
16. ↑ Nadler, Steven (1999), p. 86.
17. ↑ Die Lebensgeschichte Spinozas, Band 2, Erläuterungen. S. 98, 119.
18. ↑ De vader van Baruch betaalde jaarlijks 130 gulden aan huur voor een huis achter de Jodenbreestraat, eigendom van de goudleermaker Willem Kick. In: Stadsarchief Amsterdam transportakten
19. ↑ De Sefardische gemeenschap bestond in de kinderjaren van Spinoza uit drie “kampen” rond “huissynagogen” op of rond Vlooienburg. In 1638 kwam een verzoening tot stand, waarbij één synagoge werd verkocht, één bleef bestaan en de derde bleef ingericht als schoollokaal. In: stadsarchief.amsterdam.nl
20. ↑ In: Historische gids van Amsterdam, p. 205. De familie Spinoza woonde nooit op Waterlooplein 41, het zogenaamde Tapythuis, zoals soms wordt aangegeven.
21. ↑ Eskens, Erno (2011) Baruch Spinoza: God is een oneindige verzameling filosofiemagazine.nl
22. ↑ Vloemans, A. (1931) Spinoza, de mensch het leven en werk, Leopold’s Uitgevers-Maatschappij
23. ↑ Akevoth website dutchjewry.net; Michael Espinosa (25212), Ester de Soliz (25142), Mirjan (4583), Isaac (25170), Hana (25157), Rachel (25222), Isaak (25168), kind (25055)
24. ↑ Klever, W.N.A. (1994) Zicht op Spinoza: twintig tijdschetsen, p. 30-31.
25. ↑ De zonen van Adam kenden de landbouw en de veeteelt; er moesten dus volgens hem voorgangers zijn geweest. Het Chinese rijk moest al hebben bestaan voor de zondvloed.
26. ↑ Spinoza stond misschien in contact met Adam Boreel en met een aantal van zijn medestanders of collegianten, een vrijzinnige stroming, die sinds 1648 op regelmatige basis bijeenkwam. Boreel had een diepgaande studie van het Jodendom gemaakt, met als ultiem doel het bekeren van joden tot het Protestantisme. Daarbij werkte hij samen met Menasseh ben Israel en Juda Leon Templo in de Korte Houtstraat. In: J. T. Young (1998), Faith, Alchemy and Natural Philosophy: Johann Moriaen, Reformed Intelligencer, and the Hartlib Circle, p.47.
27. ↑ Nadler, Steven (1999) p. 138.
28. ↑ Spinoza, Baruch; TTP, hoofdstuk 7)
29. ↑ Klever, W. (1995) Een nieuwe Spinoza in veertig facetten, p. 65-68.
30. ↑ Er was in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een relatief grote vrijheid van meningsuiting. Dat leidde tot kritiek in orthodox-gereformeerde kringen. Daarop verordonneerde in 1656 de Staten van Holland dat de Leidse professoren filosofie en theologie de ‘filosofische vrijheid’ niet mochten misbruiken en theologie niet mochten vermengen met filosofie. Enkele stellingen van het gedachtegoed van Descartes werden verboden, maar niet alle. In: amsterdamsespinozakring.nl
31. ↑ Volgens Spinoza zou de profeet Ezra een belangrijke rol hebben gespeeld bij de samenstelling van het boek Genesis.
32. ↑ Brackman, Eli (2009)
33. ↑ Seeligmann, S. (1933) Spinoza Amstelodamensis. In: Maandblad Amstelodamum, p. 20
34. ↑ Dat overkwam onder andere ook Uriel da Costa in 1618 in Hamburg en Spinoza’s vriend Juan de Prado in 1657 in Amsterdam.
35. ↑ Geopperd is door historici dat niet Spinoza’s “duivelse opvattingen” de aanleiding waren voor zijn verbanning, maar dat hij zich beroepen had op de Hollandse wetgeving om onder de erfenis van zijn vader uit te komen die vooral uit schulden bestond. Volgens het Hollandse recht was hij als 23-jarige minderjarig en hoefde hij om die reden de erfenis niet te accepteren. Volgens het joodse recht was hij al vanaf zijn dertiende levensjaar volwassen. In: Nadler, Steven (2008) De ketterij van Spinoza, p. 50-51. Anderen menen dat zijn verstoting te maken kan hebben gehad met het onder meer niet navolgen van de spijswet.
36. ↑ Gabriël zou in 1664 de firma van de hand doen en via Barbados terechtkomen in Jamaica. Rebecca vertrok naar Curaçao.
37. ↑ Akkerman, F. (1977) Spinoza’s tekort aan woorden. Humanistische aspecten van zijn schrijverschap, p. 9. Mededelingen van het Spinozahuis, Leiden.
38. ↑ Miert, D. van (2005) Illuster onderwijs. Het Amsterdamse Athenaeum in de Gouden Eeuw, 1632-1704, p. 166.
39. ↑ Enden, Franciscus van den (1992) Vrije Politieke Stellingen (inleiding Wim Klever), Wereldbibliotheek, Amsterdam, blz. 21
40. ↑ Jaarlijks stierven in Amsterdam meer dan 10.000 mensen aan die ziekte, die vooral heerste in arme buurten.
41. ↑ Meestal wordt in dit verband de naam van Herman Aelbertsz. genoemd, die hem onderdak verleende. Deze Herman was geen zoon van Albert Burgh. Dirck Tulp, een schoonzoon, was via zijn vrouw eigenaar geworden van een hofstede aan de Amstel, net voorbij de banpaal, die werd omgedoopt in Tulpenburgh. Dat Tulp, de zoon van Nicolaes Tulp, en een uitgesproken, rechtzinnige calvinist, Spinoza onderdak zou hebben verleend, is twijfelachtig. Ook Coenraad van Beuningen, Coenraad Burg en Albert Burg waren familie en worden met deze mythe in verband gebracht.
42. ↑ Nadler, Steven (1999), p. 158
43. ↑ Huygens, Christiaan (1895) Oeuvres complètes VI, M. Nijhoff, ‘s-Gravenhage, p. 155
44. ↑ Spinozahuis
45. ↑ Hij bracht een bezoek aan Johan Frederik Schweitzer, die beweerde goud te hebben gemaakt met behulp van lood.
46. ↑ Akkerman, F. et al. (1977) Spinoza. Briefwisseling, p. 41.
47. ↑ Bayle, Pierre (2006) Over Spinoza, p. 89. Bezorgd onder redactie van Henri Krop en Jacob van Sluis.
48. ↑ In 1670 kwamen vijf bezwaren binnen bij de Synode tegen zijn Godgeleerd-Staatkundig Vertoog. In: Romein, Jan en Annie Romein-Verschoor (1977) p. 440
49. ↑ Die Lebensgeschickte Spinoza, Band 1, Dok. 107,
50. ↑ Een zekere Chevreaux had Spinoza bij Karel Lodewijk van de Palts, de keurvorst, voorgesteld als opvolger van Von Pufendorf
51. ↑ Spinoza, Baruch (1977) Briefwisseling (onder redactie van F. Akkerman, H.G. Hubbeling en A.G. Westerbrink) Wereldbibliotheek, Amsterdam, p. 301.
52. ↑ Bayle, Pierre (2006) Over Spinoza, p. 88. (redactie Henri Krop en Jacob van Sluis).
53. ↑ Die Lebensgeschichte Spinoza, Band 1, Dok. 109,
54. ↑ Israel, J. (2001) Radicale Verlichting, p. 612 en 694.
55. ↑ Veenbaas, Jacib Spinoza: een leven volgens de rede p. 289-291
56. ↑ Israel, J.I. (2001) Radicale Verlichting: hoe radicale Nederlandse denkers het gezicht van onze cultuur voorgoed veranderden, p. 81
57. ↑ Romein, Jan en Annie Romein-Verschoor (1977) p. 443
58. ↑ Etienne L.G.E. Kuypers (1993) Sporen Van Spinoza, p. 138 Google Boeken
59. ↑ Coppens, Gunther; Theo Verbeek, Han van Ruler e.a. (2004) books.google.nl Spinoza en het Nederlands cartesianisme] (redactie Gunther Coppens), Acco, Leuven, p. 61
60. ↑ Krop, Henri; Spinoza en het calvinistisch cartesianisme van Lambertus Van Velthuysen (1622-1685) In: Coppens, Gunther; Theo Verbeek, Han van Ruler e.a. (2004), p. 61-78
61. ↑ Von Tschirnhaus kwam bij Spinoza op bezoek en kreeg via Spinoza contact met Henry Oldenburg, de secretaris van de Kon. Academie van wetenschappen in Londen.
62. ↑ Leibniz hield zijn bezoek geheim. Hij publiceerde in 1714 een gematigde visie waarin geloof en wetenschap niet met elkaar strijdig zijn.
63. ↑ Coppens, Gunther (2004) Spinoza et Boxel: Revue de métaphysique et de morale (n° 41), p. 59-72.
64. ↑ Scruton, p. 26.
65. ↑ Stanford encyclopedia of Philosophy
66. ↑ Despinoza, Benedictus (1677) Ethica ordine geometrico demonstrata. Wereldbibliotheek, Amsterdam (Vertaling uit 1915 door Nico van Suchtelen).
67. ↑ Carlisle, Clare Spinoza, part 1: Philosophy as a way of life The Guardian, 7 februari 2011
68. ↑ Carlisle, Clare Spinoza, part 7: On the ethics of the self The Guardian, 21 maart 2011
69. ↑ Steenbakkers, Piet (1999/2000)
70. ↑ Toespraken bij onthulling beeld van Nicolas Dings, en analyse symboliek monument (2008) Stichting Spinoza Monument
71. ↑ Israel, J., “Admiration of China and Classical Chinese Thought in the Radical Enlightenment (1685-1740)“, Taiwan Journal of East Asian Studies, Vol 4, No. 1 (Iss. 7), juni 2007, pp. 1-25.
72. ↑ Democratic Enlightenment:Philosophy, Revolution, and Human Rights 1750-1790, p. 558-574. Door Jonathan Israel [1]
73. ↑ Israel, J. (2001) Radicale Verlichting, p. 524, 534.
74. ↑ Vet, J. de (1983) ‘Was Spinoza de auteur van Stelkonstige reeckening van den regenboog en van Reeckening van kanssen?’ In: Tijdschrift voor filosofie, jaargang 45, p. 602-39).