Simon van der Stel, gouverneur op de Kaap

Simon van der Stel door Pieter van Anraedt[1]Simon van der Stel (Mauritius, 14 oktober 1639 – Groot Constantia, 24 juni 1712) was de eerste gouverneur van Kaap de Goede Hoop, toen nog een kleine nederzetting. Hij was geïnteresseerd in botanie, tropische geneeskunde, het aanleggen van wijngaarden en het stoken van likeuren en kan worden beschouwd als een van de grondleggers van de Zuid-Afrikaanse wijnbouw. 

Biografie

Simon van der Stel werd geboren op een schip, onderweg van Batavia naar Nederlands Mauritius, waar zijn vader, Adriaan van der Stel, afkomstig uit Dordrecht, tot gouverneur was benoemd. Zijn moeder, Maria Lievens, was een halfbloed (mestiço) van Maleise of Indiaase afkomst.[4] Na de dood van zijn ouders – zijn vader werd op 25 mei 1646 onthoofd bij een schermutseling met de troepen van Raja Singha op Ceylon; zijn moeder stierf in 1651 in Batavia – kwam Simon bij familie (?) terecht.

In 1660 is hij naar Nederland gestuurd voor een verdere opleiding. Hij trouwde in 1663 met Johanna Jacoba Six (1645-1700), de dochter van een rijke lakenkoopman, met wie hij zes kinderen kreeg. Zijn schoonmoeder was Catalijntje Hinlopen; de dochter van Frans Jacobsz Hinlopen, en het nichtje van Thymen en Jacob Hinlopen, en resp. de oprichters van de de VOC-kamer in Enkhuizen en Noordsche Compagnie.  Bovendien was zijn vrouw verwant aan de familie Oetgens en Huydecoper van Maarsseveen.

In 1672 diende hij bij de schutterij, en was gestationeerd bij Muiderberg.[David Van Stappen (2007) Simon van der Stel en de uitbreiding van de Kaapkolonie, 1679-1699 ] Van der Stel werd in 1679 aangesteld als commandeur van de Kaapkolonie, nadat zijn voorganger was Johan Bax van Herenthals, in 1678 was gestorven. Zijn vrouw bleef thuis, maar hij nam zijn vier kinderen en zijn schoonzus Cornelia (-1681) mee.[5] Hij was in het bezit van twee wijngaarden bij Muiderberg. maar deed die over aan de voormalige gouverneur van de Malabar (Zuid-India) en botanicus Hendrik van Rheede.[David Van Stappen (2007) Simon van der Stel en de uitbreiding van de Kaapkolonie, 1679-1699]

Simon van der Stel ondernam kort na zijn aankomst een expeditie noord- en oostwaarts. Bij de Eerste Rivier vond hij een vruchtbare vallei, waar hij de naar hem vernoemde nederzetting Stellenbosch stichtte. Het jaar daarop vestigden zich daar de eerste families.

File:Cape Wine Route (6252727947).jpg

Aan de voet van de Tafelberg was een botanische tuin aangelegd door Jan van Riebeeck. Er werd niet alleen groente verbouwd en fruitbomen geplant, maar de tuin was ook van groot belang voor de chirurgijns, waarbij de Duitse apotheker Andreas Cleyer een belangrijke rol speelde. Van groot belang bij de promotie van de Kruidtuyn en internationale aandacht die lange tijd zijn weerga nergens ter wereld zou vinden [7] was de botanicus Hendrik van Rheede, die zich ook bemoeide met de irrigatie van de tuin, de bosbouw en het verbeteren van de kwaliteit van de wijn.
 
In 1685 werd hem op gezag van Van Rheede, die op doorreis op bezoek kwam, een stuk land 20 km ten zuiden van fort De Goede Hoop toegekend, 750 ha. Van der Stel kreeg opdracht diverse zaden en planten op te sturen naar Joan Huydecoper van Maarsseveen (junior), commissaris van de Hortus Botanicus Amsterdam.[6]  Jan Commelin en Hieronymus van Beverningk stuurden orders op met door hen gewenste planten. 
 
Klein Constantia Entrance.JPG
KC1685 – Eigenes Werk, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=26480421
Op verzoek van Gaspar Fagel heeft Van der Stel in de VOC-tuin op Kaap de Goede Hoop kaneel-, kruidnagel en kamferboompjes geplant, die op de Kaap konden acclimatiseren, alvorens te worden verscheept. Nederland zullen we wel nooit hebben bereikt; ze werden in 1684-1685 tijdens een inspectie door de zoon van Rijcklof van Goens uitgeroeid.[8] Van Goens, gedroeg zich als een vorst en liet de VOC-tuinen met jonge kaneelbomen bestemd voor de Hortus Botanicus Amsterdam verwoesten.[6] Van Rheede stuurde Van Goens terug naar Batavia.
 
In 1685 ging Van der Stel op expeditie naar Springbok bij de Koperbergen in Namaqueland in het huidige Namibië. Een inspectietocht langs de kust toonde aan dat het vrijwel
onmogelijk zou zijn om het gevonden koper naar de kolonie te transporteren.[David Van Stappen (2007) Simon van der Stel en de uitbreiding van de Kaapkolonie, 1679-1699]  De Duitse apotheker Hendrik Claudius maakte tekeningen die later zijn gebruikt door Nicolaas Witsen.
 

Woestijnbloei

In 1688 was de situatie dermate verbeterd – Huydecoper was inmiddels een belangrijke bewindhebber – dat hij zeventien kisten met plantmateriaal naar Nederland kon opsturen, die bestemd waren voor stadhouder Willem III, Gaspar Fagel en de Hortus Botanicus Amsterdam.
 

De kolonie in totaal niet meer dan 1.077 bewoners in 1679. Van hen waren er 287 in dienst van de VOC. In 1688 arriveerden ook de eerste hugenoten, aan wie landbouwgrond in met name Franschhoek werd toegekend. Van hun kennis van de druivencultuur en de wijnfabricage worden nu nog altijd de vruchten geplukt. 

Onder commandeur Van der Stels groeide de kolonie gestaag en op 1 juni 1691 werd hij bevorderd tot gouverneur. Hij liet pakhuizen bouwen, leverde proviand aan schepen en stichtte Drakenstein en Simon’s town, dat nog steeds een belangrijke marinehaven is.[David Van Stappen (2007) Simon van der Stel en de uitbreiding van de Kaapkolonie, 1679-1699] Het landgoed telde inmiddels  8401 bomen, waaronder 26 kastanjebomen, 63 perzikbomen, 140 perenbomen, 154 citroenbomen en nog veel meer. Het belangrijkste product van het domein was echter de tot in Europa geroemde Constantia-wijn.[David Van Stappen (2007) Simon van der Stel en de uitbreiding van de Kaapkolonie, 1679-1699] In 1699 trad hij af en werd hij opgevolgd wordt door zijn zoon Willem Adriaan.

In 1700 stierf zijn vrouw, woonachtig op de Kloveniersburgwal. Een verslag van 1705, waarin niet minder dan 12 verschillende druifvariëteiten beschreven worden, geeft aan hoe professioneel Simon zich met de wijnbouw bezighield. Willem Adriaan liet tussen de 200.000 en 400.000 wijnstokken laten aanplanten goed voor 300 tot 400 wijnvaten per jaar.

In 1706 zou een groep vrijburgers na veel discussie en tegenwerking van Willem Adriaan uiteindelijk een gezamenlijke brief schrijven naar de Heren XVII waarin ze uitvoerig hun klachten uit de doeken deden en alle wanpraktijken aan het licht probeerden te brengen. Toen Willem Adriaan er niet in slaagde zich degelijk voor deze aantijgingen te verantwoorden volgde een duidelijk en streng antwoord vanuit de Nederlanden. De gouverneur en de hoogste ambtenaren werden ontslagen en kregen het bevel zo snel mogelijk naar hun vaderland terug te keren.[David Van Stappen (2007) Simon van der Stel en de uitbreiding van de Kaapkolonie, 1679-1699]

In 1707 werd zijn zoon Frans door de Heren XVII levenslang uit alle gebieden van de VOC verbannen. In 1712 was hij ziek en zwak en stierf kort daarop.

 

File:Constantia Winelands Cultural Landscape. Buitenverwachting and Vineyards.jpg

Erfenis

Zijn kunstzinnige echtgenote stuurde hem vanuit Nederland diverse schilderijen, o.a. zeestukken van Simon de Vlieger. Een aantal van die schilderijen zijn na zijn dood verkocht. Het landgoed is in drieen opgesplitst; Bergvliet en Klein- en Groot Constantia.[2] De veiling duurde vier dagen werd goed bezocht.
 
File:De Vlieger The Fisherman Onvolledige ( unfinished).jpg
De visser bij Schevingen door Simon de Vlieger

In Stellenbosch is oktober 2009 borstbeeld van Simon van der Stel onthuld. Toen was het 330 jaar geleden zijn, dat Simon van der Stel het op twee na oudste dorp gesticht heeft.[9]

Noten

  1. http://www.wine.co.za/news/news.aspx?NEWSID=20570
  2. Hans Fransen (1983). Groot Constantia. Sy geskiedenis en ‘n beskrywing van sy argitektuur en die versameling. Kaapstad: Suid-Afrikaanse Kultuurhistoriese Museum, p. 5.
  3. http://www.victorywines.nl/index1.html
  4. http://www.elseviermaandschrift.nl/EGM/1905/01/19050101/EGM-19050101-0256/EGM-19050101-0256.pdf
  5. http://www.grootconstantia.co.za/61/chapter-1–simon-van-der-stel–1639-1712-
  6. http://library.wur.nl/alida/Alida_Main/AlidaMain_h4_1.htm
  7. http://home.hccnet.nl/n.valstar/hervormdekerk.html
  8. Heniger, J. (1986) Hendrik Adriaan van Reede tot Drakenstein (1636–1691) and Hortus Malabaricus — A contribution to the history of Dutch colonial botany, p. 71-72.
  9. http://www.vanderstel.eu

Multimedia

Loading