Leids Ontwerp (1785)

De vergaderzaal van het genootschap “Kunst wordt door Arbeid verkregen” waar het Leids Ontwerp is bediscussieerd door Paulus Constantijn la Fargue (1774)

In 2007 ben ik Wolfenbüttel geweest om het archief van de dikke Hertog te raadplegen.Ik had al jaren vrienden in de buurt, dus leek het mij mijn taak daar een bezoek te brengen. Ik kreeg een dikke map met allerlei pamfletten die de hertog bewaard had en meegenomen op zijn vlucht vanuit Maastricht.[Landesarchiv, Abt. Wolfenbüttel: holländische Druckschriften, die nach Veröffentlichung des berühmten Memoires der beiden Amsterdamer Bürgermeister vom 8. Juni 1781 zur Verteidigung Herzog Ludwig Ernsts und der ganzen guten Sache in Holland erschienen sind.] 

De Keteloorlog met de Oostenrijkse keizer Jozef II omtrent de vrije vaart op de Schelde[10] – al tweehonderd jaar door de Hollanders en Zeeuwen afgesloten – werd in januari 1785 aangegrepen om opnieuw provinciale legers in het leven te roepen en een soort dienstplicht in te voeren.

Het Leids Ontwerp is opgesteld, nadat het exercitiegenootschap in Leiden op 23 juli verboden was om te oefenen op het drilveld. De exercitiemeester werd beboet met 25 gulden. Dit leidde tot een reactie van zowel de lokale als de provinciale militie: zij organiseerden een congres van vertegenwoordigers van de Nederlandse milities dat vier keer bijeenkwam tussen 4 en 8 oktober 1785 in Leiden in de vergaderzaal aan de Langebrug.1

Het Drilveld in Leiden lag in de 18e eeuw buiten de stadswallen, ten westen van de Marepoort, in de buurt van de huidige Doezastraat en het Levendaal. Het was een open terrein dat diende als exercitie- en paradeveld voor de Leidse schutterij en andere militaire oefeningen. In de jaren 1780 werd het Drilveld ook gebruikt door de Leidse exercitiegenootschappen.

De laatste Marepoort vanaf de singelzijde. Tekening uit 1771 van Paulus Constantijn la Fargue

Op 4 oktober 1785 kwam in Leiden een vijftigtal afgevaardigden van patriotse schutterskorpsen uit het gewest Holland bijeen.

Picture background

Aanwezig waren Pieter Vreede, voorzitter, François Adriaan van der Kemp, woonachtig in Wijk-bij-Duurstede, maar afgevaardigd door het genootschap uit Heusden, Jacobus Blaauw uit Gouda, Wybo Fijnje uit Delft, Cornelis van Foreest uit Alkmaar en Rutger Jan Schimmelpenninck uit Amsterdam. De afgevaardigden van de exercitiegenootschappen uit Holland, waaronder ook dat uit Westzaan, genaamd “Het doel waar voor onze ijver brandt, is Vrijheid in het Vaderland” vertegenwoordigden 3.180 manschappen, waarvan 800 in Alkmaar.2 Voorzitter was de Leidse schepen mr Franciscus Gualtherus Blok.3 Mogelijk was ook Joannes Conradus de Kock, een advocaat uit Heusden, vertegenwoordiger voor de genootschappen van Gorinchem en Woudrichem, aanwezig.4

In het ontwerp is voor aantrekkelijke stedelijke en provinciale ambten een nieuwe regeling geformuleerd.5 

“Ontwerp om de Republiek door eene heilzaame Vereeniging van Belangen van Regent en Burger van Binnen Gelukkig en van Buiten Gedugt te maaken”, Leiden, aangenomen bij besluit van de Provinciale Vergadering van de Gewapende Corpsen in Holland, op 4 oktober 1785 te Leiden”

De burgers van een' staat, bovenal die van eene republiek, gegrondvest op de vryheid van elk haarer leden, hoofd voor hoofd, kunnen nimmer, zonder kwetzing van hun geweeten en duure verpligting, onverschillig zyn, ten opzichte van gebeurtenissen en omstandigheden, die den ondergang van het vaderland zouden kunnen na zich sleepen, Wy gelooven, dat de zaaken thans tot dat beslispunt gekoomen zyn, waarin, te men een naderend verderf daadelyk wil voorkoomen, het niet genoeg zy slechts te denken en te spreeken; maar waarin elk oprecht patriot zich openlyk in zyne volle kracht moet vertoonen, en werkzaam zyn. Openingszin uit het Leids Ontwerp (1785).

Het Leids Ontwerp was zonder twijfel het bekendste patriotse hervormingsplan in Holland en werd dan ook regelmatig geciteerd. Het ging nog uit van een federale staatsvorm van min of meer zelfstandige gewesten in plaats van de eenheidsstaat. Aan het slot van het 68 bladzijden tellende ‘beginselprogramma’ zijn twintig hervormingsvoorstellen geformuleerd.1 Het document werd nog hetzelfde jaar, 1785, in Leiden uitgegeven door de patriotse drukker Leendert Herdingh.

Bronnen:

Loading