Details omtrent de grootte van de Vroedschap in Friesland, Holland en Gelderland.

StadVroedschapBurgemeestersInwoners (1795)
Leeuwarden40 → 36415.525
Sneek2644.893
IJlst1251.144
Sloten124557
Staveren12 → 88 → 41.236
Hindeloopen1861.500
Workum2483.157
Bolsward2462.783
Harlingen60 → 4087.456
Franeker30 (incl. zes burgemeesters)–3.891
Dokkum32 (incl. acht burgemeesters)82.682

Dit proces van regulering van de magistraat ving aan tijdens de regering van Philips de Goede (1433–1467), de opvolger van Jacoba van Beieren: de door hem ingestelde colleges-van veertigen, colleges-van-zes-en-dertigen e.d. gelden als de oorsprong van de nieuwe (ter onderscheiding van de oude) vroedschap?

In 1523 accepteerde Bolward Karel V als vorst, nadat de Geldersen waren verdreven uit Bolsward en Sneek en de opvolger van Grutte Pier was onthoofd in Leeuwarden. Bolsward had geen stadswal, maar mocht toen daarmee beginnen. Twee poorten stammen uit 1539 en 1551

Na het Rampjaar zette Willem III in Utrecht een regeringsreglement door dat de stadhouderlijke greep op benoemingen structureel maakte. Het diende als model; in 1675 volgden Gelderland en Overijssel. In Friesland werden aanverwante maatregelen in 1676 aangescherpt (maar Friesland had eerder eigen “poincten” 1627/1673). Pure UvA Wikipedia

Vergelijking kleine steden Holland ↔ Bolsward

StadInwoners (1795)VroedschappenBurgemeestersSchepenen
Bolsward2.783246–
Medemblik2.0081437
Monnickendam2.0581547
Purmerend2.4031547
Schoonhoven2.4891727
Brielle3.1701527

Vergelijking kleine/middelgrote steden (ca. 1795)

StadInwoners (1795)Vroedschappen (excl. burg.)BurgemeestersSchepenenTotaalBijzonderheden
Dokkum2.682248–32vroedschap telde 7 vacante plaatsen
Franeker3.891246–30burgemeesters inbegrepen in de vroedschap
Bolsward2.783246–30daarnaast 2 raadslieden; vanouds ook schepenen
Hattemca. 2.600122721compact bestuur
Elburgca. 2.800122721idem Hattem
Wijk bij Duurstedeca. 1480122721 

1. De stadhouder in Friesland

  • Sinds 1584 was Ernst Casimir van Nassau-Dietz stadhouder van Friesland (en ook van Groningen en Drenthe). In 1632 volgde zijn zoon Hendrik Casimir I hem op, die in 1635 stadhouder was.

  • De Staten van Friesland waren sterker dan in de meeste andere gewesten. Ze kenden een uniek systeem van “stemhebbende grietenijen en steden”:

    • 30 landelijke districten (grietenijen)

    • 11 steden

    • Samen vormden zij de Staten, elk met één stem.

  • Daardoor was de macht van de adel (grietmannen waren vaak adellijk) en de steden evenwichtig verdeeld, en was de stadhouder slechts voorzitter en uitvoerder, geen allesbepalende figuur.

 
In 1635 hadden negen Friese steden de door de stadhouder benoemde vroedschapsleden naar huis gestuurd. Zij wensten evenals Franeker en Leeuwarden een vrije raadsbestelling. Marcus, de broer van de 17e historicus Lieuwe van Aitzema speelde een belangrijke rol als burgemeester van Dokkum. Op 5 november 1637 werden de zaken teruggedraaid, nadat de stadhouder had gedreigd Harlingen te bezetten. Enkel door militair ingrijpen en een interventie van de Raad van State in 1637 lukte het om in Friesland de gemoederen te bedaren. Vervolgens zijn voor iedere stad regeringsreglementen opgesteld, die in werking bleven tot 1748.
 

Steden en hun bestuur (ca. 1795) – met verhouding inwoners/bestuurslid

StadVroedschappenBurgemeestersSchepenenTotaalInwoners (1795)Inwoners per bestuurslid
Heusden 2791.415157
Medemblik1437242.00884
Monnickendam1547262.05879
Purmerend1547262.40392
Schoonhoven1727262.48996
Edam21––212.745131
Brielle1527243.170132
Gorinchem1737274.969184
Enkhuizen2047316.803220
Deventer244–288.287296
Alkmaar2447358.373239
Amersfoort12212268.584330
Schiedam2037309.111304
Hoorn2047319.551308
Gouda28473911.715300
Delft40475113.737269
Dordrecht40495318.014340
Haarlem24473521.227607
Leiden40485230.955595
Utrecht36 (oorspr. 24)4–4032.294807
Rotterdam24473553.2121.521
Amsterdam364949217.0244.429
 
In de laatste helft van de 18de eeuw was de bezetting van het buitenpropor­tioneel grote aantal vroedschapzetels, niet alleen in Bolsward, maar ook in Staveren, Workum en Dokkum een pro­bleem.1 Eveneens in Wijk-bij-Duurstede, etc.
 
Een aantal Friese steden besloot eind november 1782 de koppen bij elkaar te steken. Ze hadden zich als doel gesteld meer invloed te krijgen in de Provinciale Staten. Ze waren geïnspireerd door Van der Cappellen, die tot de provinciale staten van Overijssel was toegelaten. Van Heemstra weigerde hun besluit tot beperking van de macht van de stadhouder bij benoemin­gen te ondertekenen. De vroedschap van Bolsward zag zich gedwongen – na een uit de hand gelopen zondagmiddagbezoek aan Van Heemstra – hem niet opnieuw als burgemeester te nomineren.
 
Uit de stukken aangaande de magistraatsbestelling werd duidelijk dat het eerste voorstel van S. van Heemstra uit 1773, aan het einde van zijn eerste ambtsperio­de, erop was gericht om de vroedschap te halveren. Omdat de vroedschap protes­teerde werd in een tweede voorstel uit 1777 overeengekomen dat maar acht i.p.v. twaalf zetels zouden verdwijnen. Toen een van de vroedschap­leden alsnog tegenstemde, adviseerde Willem V in 1778 het voorstel te laten rusten. Burgemeester Van Heemstra liet in zijn derde ambtperiode in 1779 deson­danks de vroed­schap uitsterven. Die beslissing zette kwaad bloed en de gevolgen bleven niet achter­wege.
 
De stadssecretaris S. Braaksma heeft op last van Provinciale Staten op 15 oktober 1785  de vroedschap van Bolsward een voorstel tot wijziging van het stadsrege­rings­regle­men­t voorgelegd. Het zou op 1 juni 1787 in werking treden.
 
Toen de prins in oktober 1785 in Friesland verbleef, kwamen de aanpassingen op de stadsrege­rings­regle­men­ten ter sprake. Willem V had blijkbaar geen enkele behoefte zijn vingers te branden. De prins ging akkoord met de bestaande grootte van de vroedschap.2 De formulering in de stadsregeringsreglementen werden aangepast.3 De stadsregering zou voortaan bestaan uit magistraat en vroedschap.
  1. A.J.C.M. Gabriëls, p. 26, 34. Ook in de Gelderse steden Arnhem, Nijmegen, Zaltbommel en Hattem werden voorstellen gedaan om de vroedschap te verkleinen. ↩
  2. In tegenstelling tot Bolsward is het voorstel d.d. 15 maart 1785 om Staveren en Workum het oude aantal vroed­schaps­leden van voor resp. 1768 en 1774 terug te geven, opgegeven. ↩
  3. Tegenwoordige Staat van Friesland, deel IV, p. 706; deel III, p. 214. ↩

Loading